Ο ευαίσθητος
δημιουργός ζωγραφίζει το αρχοντονήσι του Σαρωνικού με την εκπληκτική, μοναδική
πένα του, όπως κάποτε στις αρχές του 18ου ο καλός τεχνίτης το έκτιζε με το
άριστο λάξεμα της πέτρας. Γράφει ο Γιάννης Κόττης
Η Ύδρα
κτίστηκε στις αρχές του 18ου από καλούς τεχνίτες που γνώριζαν το λάξεμα της
πέτρας. Ήταν καταδιωγμένοι χριστιανοί που εγκαταστάθηκαν στη νότια Ελλάδα, οι
λεγόμενοι Αρβανίτες.
Το φυσικό τοπίο, σαν πέταλο αρχαίου θεάτρου, ορίζεται από βράχους που πάνω τους κρέμονται κάκτοι και άλλα άγρια αυτοφυή φυτά, με κίτρινα λουλούδια την άνοιξη, και πολλές παπαρούνες.
Τα σπίτια, ως επί το πλείστον άσπρα, φωτίζονται με ένα διαφανές, καθαρό φως που σκιάζει ή φωτίζει τις πλευρές των «κύβων», ανάλογα με την ώρα. Είναι η σοφία της ορθής γωνίας που κυριαρχεί εδώ. Φαρδείς οι τοίχοι και μικρά σε διαστάσεις τα παράθυρα και οι πόρτες, για να εμποδίζουν την εισροή του ήλιου και να κρατούν δροσερό το εσωτερικό. Υπάρχουν και καμάρες –ενίοτε λίγες–, αρχιτεκτονικά τόξα, ανοίγματα προς την πόλη ή τη θάλασσα, σπίτια μεγαλοπρεπή των επιφανών. Είναι όλα πέτρινα αλλά με γυμνή πέτρα, κάποια χρωματισμένα και τα πιο πολλά ασβεστωμένα.
Η Ύδρα παλιότερα θα ήταν ίσως πολύχρωμη. Οι ναυτικοί –κατά τον κύριο Τέτση– έβαφαν τα κουφώματα με τα απομεινάρια των χρωμάτων που χρησιμοποιούσαν για τα σκαριά τους. Ορεσίβιοι στην αρχή, δεν είχαν την αιγαιοπελαγίτικη αισθητική, στην οποία προστέθηκε και κάποια επιρροή από την αισθητική της επαρχίας της νότιας Γαλλίας. Αυτά με επιφύλαξη.
Όπως και να ‘ναι, το νησί είναι ένα μικρό θαύμα. Οι πικροδάφνες, οι βουκαμβίλιες και τα γιασεμιά χρωματίζουν και μοσχομυρίζουν το αυστηρό τοπίο και διανθίζουν το «απόλυτο» των κτισμάτων.
Μαζί με τον ανθρώπινο μόχθο, θα πρέπει να προσθέσουμε και τον μόχθο των ζώων. Φιλότιμα και γενναία πλάσματα, φορτωμένα –και υπερφορτωμένα κάποτε– ανεβαίνουν τους δρόμους και τα μονοπάτια με περισυλλογή, σαν να πρέπει να φέρουν εις πέρας το καθήκον τους. Είναι γι’ αυτό που ετάχθησαν. Κάποιοι λένε ότι –περισσότερο και από τα σκυλιά– έχουν ανάγκη την παρουσία των ανθρώπων και την αγάπη τους. Είναι και φορές που μέσα στα γλυκά ματάκια τους διακρίνεις την ευγένεια του ταπεινωμένου ζώου. Είναι τα μουλάρια και τα γαϊδουράκια. Τους αξίζει ένα άγαλμα…
Οι γάτες –αντιπροσωπευτικό ζώο της Ύδρας–, κάποτε πολυπληθείς, γέμιζαν το λιμάνι, και ένας καλός καπετάνιος με το πλοίο του, μία-δύο φορές την εβδομάδα, κατέβαινε στην προκυμαία και τις τάιζε με πλήθος μικρά ψαράκια που είχε στις σακούλες του. Ήταν οι φίλες του. Το ίδιο έκανε και ο Νίκος Νικολάου –Υδραίος κι αυτός– στην Αίγινα. Τώρα, όμορφες και νωχελικές, στη σκιά το καλοκαίρι και στον ήλιο τον χειμώνα, με κροκέτες και τα υπόλοιπα της κουζίνας, δεν ενδιαφέρονται για το κυνήγι. Όμως βλέπω συχνά μία να ανεβαίνει τα βράχια, μοναχική, με τη χάρη του κυνηγετικού αιλουροειδούς, αργά και προσεκτικά. Είναι η βασίλισσα των γατών.
Η σιωπή είναι επιβλητική, απόλυτη. Νωρίς το πρωί δεν ακούς τίποτα, μόνο τις οπλές των ζώων και κάποιο λάλημα από έναν απροσδιόριστο κόκορα. Έτσι είναι όλη μέρα μέχρι το βράδυ, που μετά το βυζαντινό ηλιοβασίλεμα ανάβουν τα καντηλάκια του δήμου και φωτίζονται λίγα παράθυρα. Είναι σαν μια νυχτωμένη, άφωνη μοναστηριακή πόλη. Κάποια φωνή-κραυγούλα μικρού παιδιού ή κάποιου αγωγιάτη που παροτρύνει τα μουλάρια του.
Νύχτωσε. Απέναντι στην Πελοπόννησο, σε ένα σκούρο διαυγές μπλε ανάβουν οι ανεμογεννήτριες της ΔΕΗ. Είναι κοντά η Πελοπόννησος, 10-15 λεπτά από το λιμάνι μέχρι το Μετόχι. Βάζει ένα όριο στην απλωσιά της θάλασσας, που αλλιώς προκαλεί ανήσυχα, και σιγουρεύει με την ηπειρωτική παρουσία της, παρόλο που –όπως λέει και το όνομά της– νησί είναι και αυτή. Προμηθεύει τη βραχώδη Ύδρα με ζαρζαβατικά, φρούτα, ό,τι άλλο από τρόφιμα, νερό και κρασί, με το φεριμπότ «Γεωργία Μ.».
Για τον περίπλου του νησιού αρχίζεις από αριστερά όπως βλέπεις το λιμάνι από ψηλά. Μετά τους ωραίους οικισμούς του Καμινιού, του Βλυχού και των Πλακών, ξεκινά ένα υγιές καταπράσινο δάσος από πεύκα πάνω από τη γαλάζια θάλασσα. Πιο πέρα τα ξερονήσια με τις μικρές θαλασσιές χελώνες και μακρύτερα οι Σπέτσες.
Το τοπίο αρχίζει να αλλάζει σιγά-σιγά, την ευφορία διαδέχεται το γυμνό, ξερό πέτρωμα, και κάποτε από μακριά αρχίζουν να ξεπροβάλλουν τα «φοβερά των βράχων τ’ αγάλματα». Απόκρημνοι γκρεμοί με γρανίτες γαλάζιους ως το τριανταφυλλί, αστραφτερά, χάλκινα πετρώματα του πυρηνίου και άλλα μαυροπράσινα του σχιστόλιθου.
Ψηλά οι ξερολιθιές καθορίζουν παλιές ιδιοκτησίες άλλων καιρών, όπως και οι εσοχές στους βράχους, καταφύγια αναχωρητών μοναχών. Είναι και κάτι ορφανά ξωκλήσια και σπιτάκια έρημα με βαθυκόκκινο χρώμα.
Εντούτοις, στο πέτρινο αυτό αδρό στερέωμα παρεμβάλλονται, σαν θηλυκές αβρές παρουσίες, μικροί αρχαίοι κόλποι με πεντακάθαρα βότσαλα και διαυγή πράσινα νερά.
Το φυσικό τοπίο, σαν πέταλο αρχαίου θεάτρου, ορίζεται από βράχους που πάνω τους κρέμονται κάκτοι και άλλα άγρια αυτοφυή φυτά, με κίτρινα λουλούδια την άνοιξη, και πολλές παπαρούνες.
Τα σπίτια, ως επί το πλείστον άσπρα, φωτίζονται με ένα διαφανές, καθαρό φως που σκιάζει ή φωτίζει τις πλευρές των «κύβων», ανάλογα με την ώρα. Είναι η σοφία της ορθής γωνίας που κυριαρχεί εδώ. Φαρδείς οι τοίχοι και μικρά σε διαστάσεις τα παράθυρα και οι πόρτες, για να εμποδίζουν την εισροή του ήλιου και να κρατούν δροσερό το εσωτερικό. Υπάρχουν και καμάρες –ενίοτε λίγες–, αρχιτεκτονικά τόξα, ανοίγματα προς την πόλη ή τη θάλασσα, σπίτια μεγαλοπρεπή των επιφανών. Είναι όλα πέτρινα αλλά με γυμνή πέτρα, κάποια χρωματισμένα και τα πιο πολλά ασβεστωμένα.
Η Ύδρα παλιότερα θα ήταν ίσως πολύχρωμη. Οι ναυτικοί –κατά τον κύριο Τέτση– έβαφαν τα κουφώματα με τα απομεινάρια των χρωμάτων που χρησιμοποιούσαν για τα σκαριά τους. Ορεσίβιοι στην αρχή, δεν είχαν την αιγαιοπελαγίτικη αισθητική, στην οποία προστέθηκε και κάποια επιρροή από την αισθητική της επαρχίας της νότιας Γαλλίας. Αυτά με επιφύλαξη.
Όπως και να ‘ναι, το νησί είναι ένα μικρό θαύμα. Οι πικροδάφνες, οι βουκαμβίλιες και τα γιασεμιά χρωματίζουν και μοσχομυρίζουν το αυστηρό τοπίο και διανθίζουν το «απόλυτο» των κτισμάτων.
Μαζί με τον ανθρώπινο μόχθο, θα πρέπει να προσθέσουμε και τον μόχθο των ζώων. Φιλότιμα και γενναία πλάσματα, φορτωμένα –και υπερφορτωμένα κάποτε– ανεβαίνουν τους δρόμους και τα μονοπάτια με περισυλλογή, σαν να πρέπει να φέρουν εις πέρας το καθήκον τους. Είναι γι’ αυτό που ετάχθησαν. Κάποιοι λένε ότι –περισσότερο και από τα σκυλιά– έχουν ανάγκη την παρουσία των ανθρώπων και την αγάπη τους. Είναι και φορές που μέσα στα γλυκά ματάκια τους διακρίνεις την ευγένεια του ταπεινωμένου ζώου. Είναι τα μουλάρια και τα γαϊδουράκια. Τους αξίζει ένα άγαλμα…
Οι γάτες –αντιπροσωπευτικό ζώο της Ύδρας–, κάποτε πολυπληθείς, γέμιζαν το λιμάνι, και ένας καλός καπετάνιος με το πλοίο του, μία-δύο φορές την εβδομάδα, κατέβαινε στην προκυμαία και τις τάιζε με πλήθος μικρά ψαράκια που είχε στις σακούλες του. Ήταν οι φίλες του. Το ίδιο έκανε και ο Νίκος Νικολάου –Υδραίος κι αυτός– στην Αίγινα. Τώρα, όμορφες και νωχελικές, στη σκιά το καλοκαίρι και στον ήλιο τον χειμώνα, με κροκέτες και τα υπόλοιπα της κουζίνας, δεν ενδιαφέρονται για το κυνήγι. Όμως βλέπω συχνά μία να ανεβαίνει τα βράχια, μοναχική, με τη χάρη του κυνηγετικού αιλουροειδούς, αργά και προσεκτικά. Είναι η βασίλισσα των γατών.
Η σιωπή είναι επιβλητική, απόλυτη. Νωρίς το πρωί δεν ακούς τίποτα, μόνο τις οπλές των ζώων και κάποιο λάλημα από έναν απροσδιόριστο κόκορα. Έτσι είναι όλη μέρα μέχρι το βράδυ, που μετά το βυζαντινό ηλιοβασίλεμα ανάβουν τα καντηλάκια του δήμου και φωτίζονται λίγα παράθυρα. Είναι σαν μια νυχτωμένη, άφωνη μοναστηριακή πόλη. Κάποια φωνή-κραυγούλα μικρού παιδιού ή κάποιου αγωγιάτη που παροτρύνει τα μουλάρια του.
Νύχτωσε. Απέναντι στην Πελοπόννησο, σε ένα σκούρο διαυγές μπλε ανάβουν οι ανεμογεννήτριες της ΔΕΗ. Είναι κοντά η Πελοπόννησος, 10-15 λεπτά από το λιμάνι μέχρι το Μετόχι. Βάζει ένα όριο στην απλωσιά της θάλασσας, που αλλιώς προκαλεί ανήσυχα, και σιγουρεύει με την ηπειρωτική παρουσία της, παρόλο που –όπως λέει και το όνομά της– νησί είναι και αυτή. Προμηθεύει τη βραχώδη Ύδρα με ζαρζαβατικά, φρούτα, ό,τι άλλο από τρόφιμα, νερό και κρασί, με το φεριμπότ «Γεωργία Μ.».
Για τον περίπλου του νησιού αρχίζεις από αριστερά όπως βλέπεις το λιμάνι από ψηλά. Μετά τους ωραίους οικισμούς του Καμινιού, του Βλυχού και των Πλακών, ξεκινά ένα υγιές καταπράσινο δάσος από πεύκα πάνω από τη γαλάζια θάλασσα. Πιο πέρα τα ξερονήσια με τις μικρές θαλασσιές χελώνες και μακρύτερα οι Σπέτσες.
Το τοπίο αρχίζει να αλλάζει σιγά-σιγά, την ευφορία διαδέχεται το γυμνό, ξερό πέτρωμα, και κάποτε από μακριά αρχίζουν να ξεπροβάλλουν τα «φοβερά των βράχων τ’ αγάλματα». Απόκρημνοι γκρεμοί με γρανίτες γαλάζιους ως το τριανταφυλλί, αστραφτερά, χάλκινα πετρώματα του πυρηνίου και άλλα μαυροπράσινα του σχιστόλιθου.
Ψηλά οι ξερολιθιές καθορίζουν παλιές ιδιοκτησίες άλλων καιρών, όπως και οι εσοχές στους βράχους, καταφύγια αναχωρητών μοναχών. Είναι και κάτι ορφανά ξωκλήσια και σπιτάκια έρημα με βαθυκόκκινο χρώμα.
Εντούτοις, στο πέτρινο αυτό αδρό στερέωμα παρεμβάλλονται, σαν θηλυκές αβρές παρουσίες, μικροί αρχαίοι κόλποι με πεντακάθαρα βότσαλα και διαυγή πράσινα νερά.
Μετά, είναι ο φάρος ο σιωπηλός,
ασκητής και ξώμαχος, μια ωραία κατασκευή, όπως των παλιών σταθμών στην
επαρχία. Τον αφήνουμε στην ησυχία του και σιγά-σιγά πλέουμε προς την πόλη.
Είναι ζεστός ο αέρας και τα ρολόγια-καμπαναριά χτυπούν τρεις μετά το
μεσημέρι
ΥΓ.:
Γράφοντας αυτό το ταπεινό κείμενο, έφερνα στο μυαλό μου τον Οδυσσέα Ελύτη και
είχα τη βοήθεια του φίλου μου Αλέξη Βερούκα, που έκανε και τα βράχια της Ύδρας.
Βιογραφικό
